Przed zastosowaniem dietoterapii skonsultuj się z lekarzem!
stosuje się ją w wypadku konieczności dostarczenia organizmowi zwiększonej ilości białka potrzebnego bądź to do odbudowy zniszczonych wskutek choroby narządów, bądź też do uzupełnienia jego niedoboru w organizmie spowodowanego słabym wchłanianiem białek lub ich nadmiernym wydalaniem z ustroju.
Zalecenia:
- białko: 110-120 g dziennie, czyli około 1,5-1,8 g/kg należnej wagi ciała na dobę, w czasie laktacji - 1,45 g/kg , Kobiety w ciąży - 1,2 g/kg , dzieci i młodzież - 1,2 g/kg.
- tłuszczu w diecie powinien zaspokajać ok 25% - 30% zapotrzebowania energetycznego organizmu i wynosić około 1g/kg na dobę zalecanej należnej wagi ciała
- węglowodany ich energetyczny udział w dostarczanych pokarmach powinien wynosić około 50% czyli 400-500g
- dieta wysokobiałkowa musi zapewnić organizmowi niezbędną ilość składników mineralnych i witamin.
Co można jeść ?
produkty spożywcze dzieli się na trzy grupy: budulcową, energetyczną i regulacyjną.
Głównym składnikiem budulcowym są sole mineralne, zwłaszcza wapnia i fosforu, oraz białka potrzebne do odbudowy zużytych i budowy nowych komórek. Podstawową zasadą diety wysokobiałkowej jest dostarczenie organizmowi dużej ilości białka. Powinna ona wynosić około 1,5 g białka na 1 kg należnej wagi ciała, czyli około 110-120 g w ciągu doby. Białko to powinno być w pełni wartościowe, a więc zawierać wszystkie niezbędne do życia aminokwasy. Dlatego, wybierając produkty przeznaczone do przyrządzania potraw dla chorych wymagających diety wysokobiałkowej szczególną uwagę zwraca się na te, w których ilość białka jest duża. Będą to więc produkty świeże, zdrowe i wysokogatunkowe.
Białka znajdujące się w pożywieniu dzieli się na białka pochodzenia zwierzęcego i białka pochodzenia roślinnego. Organizm człowieka potrzebuje obu rodzajów tych białek. Najważniejsze ich źródła to: mięso, drób, ryby, mleko i przetwory zbożowe.
Następną ważną grupę stanowią składniki energetyczne. Energia jest nam potrzebna, aby utrzymać stałą ciepłotę ciała oraz podtrzymać funkcje wszystkich komórek organizmu, w tym także, i to przede wszystkim, mięśni odpowiedzialnych za ruch, a więc także poruszanie się i pracę człowieka. Podstawowymi składnikami energetycznymi pokarmów są węglowodany i tłuszcze. Węglowodany można podzielić na cukry proste (np. glukoza), dwucukry (np. sacharoza) oraz tzw. wielocukry (np. skrobia). Źródłem węglowodanów są przede wszystkim produkty pochodzenia roślinnego. Zapotrzebowanie organizmu na węglowodany jest dość wysokie i przeciętnie wynosi dziennie od 400 do około 500 g. Przy nadmiernym spożywaniu węglowodanów część z nich może zostać zamieniona na tłuszcze, a następnie zmagazynowana w tkankach.
Tłuszcze dzieli się je na tłuszcze roślinne i zwierzęce. Głównym źródłem dozwolonych w tej diecie tłuszczów zwierzęcych jest świeże masło oraz chude mięsa i sery, a tłuszczów roślinnych oliwa, oleje jadalne i margaryna (czyli masła roślinne). Tłuszcze mają duże znaczenie w odżywianiu, ponieważ poza dostarczaniem energii poprawiają wartości smakowe potraw. Zapotrzebowanie na tłuszcze dla osoby dorosłej wynosi około 70 g na dobę. Połowę tego zapotrzebowania powinny pokrywać tłuszcze pochodzenia zwierzęcego, a drugą połowę tłuszcze pochodzenia roślinnego
Trzecią grupą składników pokarmowych są składniki regulujące. Zaliczamy do nich niektóre sole mineralne i witaminy. Witaminy zapewniają prawidłowy przebieg wielu wewnątrzustrojowych procesów ludzkiego organizmu. Dzieli się je na dwie grupy: rozpuszczalne w wodzie oraz rozpuszczalne w tłuszczach. Witaminy znajdują się w różnych pokarmach, ale najwięcej jest ich w maśle, mleku, w surowych owocach i warzywach.
Najważniejszymi dla człowieka związkami mineralnymi, poza wymienionymi już wcześniej związkami wapnia i fosforu, są sole żelaza, miedzi i magnezu.
Pieczywo
Zalecane jest pieczywo o dużej zawartości białka, a więc pszenne, jasne, niezbyt czerstwe (chleb lecytynowy, bułki, rogale, sucharki).
Dozwolona jest też, ale raczej tylko w chorobach wątroby, niewielka ilość (1-2 kawałki dziennie) pieczywa żytniego z niskiego przemiału oraz pieczywa półcukierniczego.
Zabronione jest pieczywo świeże, ciepłe oraz większe ilości pieczywa żytniego i razowego zwłaszcza w przewlekłych zapaleniach jelit, pieczywo chrupkie żytnie.
Mąka i kasze
Zalecane jest przyrządzanie potraw z dodatkiem mąki pszennej lub pytlowej oraz kasz zawierających dużo białek: sago, manny, płatków owsianych oraz kiełków pszennych. W chorobach wątroby dodatkowo poleca się jeszcze kasze: jaglaną, perłową, krakowską i gryczaną.
Dozwolone jest także stosowanie drobnego makaronu, mąki ziemniaczanej i kukurydzianej, ryżu oraz mało- i średnioziarnistych kasz: pszennej, krakowskiej, jęczmiennej i perłowej.
Zabronione jest stosowanie mąki razowej i żytniej, grubych makaronów oraz, w chorobach
jelit, kasz gruboziarnistych (np. jaglana, gryczana, pęczak) ze względu na skłonności do wzdęć i niestrawności po ich spożyciu.
Mleko i jego przetwory
Dozwolone jest świeże lub zsiadłe, niezbyt tłuste mleko (w chorobach wątroby nawet w dużych ilościach pod warunkiem dobrej tolerancji), kefir, jogurt, maślanka, sery białe i sery twarogowe (100 ml mleka = 15 g twarogu) oraz niektóre sery żółte (np. Gouda). W chorobach jelit mleko należy podawać w ograniczonych ilościach i raczej rozcieńczone (jako dodatek do potraw), gdyż często powoduje wzrost dolegliwości.
Zabronione jest podawanie mleka tłustego lub zbyt kwaśnego. Zabronione jest także podawanie zbyt twardych i tłustych serów dojrzewających lub topionych zwłaszcza u chorych cierpiących na zapalenie jelita grubego lub wykazujących nietolerancję na mleko i przetwory mleczne.
Jaja
Są zalecane, ponieważ są bardzo dobrym źródłem białka. Jedno jajko to około 6 g czystego białka. Najczęściej podaje się białka jako dodatek do potraw, a całe jajka jako jajecznicę na parze, omlet na parze, jajko gotowane na miękko.
O ile nie ma innych przeciwwskazań, dziennie powinno być zjadane przynajmniej 1 jajko.
Zabronione jest jednak spożywanie jajek na twardo, jaj smażonych na tłuszczu oraz jaj faszerowanych. W razie współistnienia choroby dróg żółciowych (kamica żółciowa) lub miażdżycy tętnic ogranicza się podawanie żółtek.
Tłuszcze
Dozwolone, ale w niezbyt dużych ilościach, jest świeże masło, słodka śmietanka, oleje roślinne (słonecznikowy, sojowy, arachidowy), masło roślinne (Vita, Rama) margaryny miękkie oraz oliwa z oliwek.
Zabronione jest masło nieświeże (topione, solone), kwaśna i tłusta śmietana, twarde margaryny i olej rzepakowy, smalec, słonina, boczek, ceres, oma oraz zbyt dużo oliwy przy współistnieniu zaburzeń ze strony dróg żółciowych.
Mięso
Zalecane są chude gatunki mięsa: cielęcina, wołowina, chuda wieprzowina, konina, królik, ozorki, wątróbki, drób (brojler, kura, kurczak, indyk, perliczka, gołębie), chude ryby (dorsz, korgulena, karmazyn, sandacz, leszcz, lin, karaś, szczupak, flądra, karp do 1 kg). Dzienna podaż mięsa powinna wynosić co najmniej 200 g.
Zabronione są mięsa tłuste: tłusta wieprzowina, baranina, gęś, kaczka, dziczyzna, flaki i inne podroby, tłuste marynowane lub wędzone ryby (śledź, węgorz, łosoś), sardynki i konserwy rybne, potrawy smażone w tradycyjny sposób
Wędliny i konserwy
Zalecana jest chuda szynka, polędwica, kiełbasa szynkowa, dietetyczne cielęce parówki oraz cielęcina, wołowina, drób lub ryby w galarecie.
Zabronione są tłuste lub silnie wędzone wędliny oraz tłuste lub zawierające ostre przyprawy konserwy (np. salceson, pasztetówka, paprykarz).
Warzywa
Zalecane są ziemniaki, marchew, sałata zielona, młoda dynia, pietruszka, sok z czarnej rzodkwi oraz w ograniczonych już ilościach: szpinak, botwina i buraki. Warzywa podaje się po ugotowaniu i rozdrobnieniu (przeciery) lub jako soki.
W niektórych przypadkach możliwe jest podawanie w niedużej ilości surówek z warzyw (np. marchew). Dzienna podaż warzyw wynosi 300-400 g.
Dozwolone, przede wszystkim ze względów smakowych, jest podawanie w małej ilości główek szparagów, zielonego groszku, rabarbaru, porów, selera, kalarepki, młodej dyni, ogórków oraz pomidorów (ale bez pestek i skórki).
Zabronione są natomiast warzywa kapustne (kapusta, kalafior, brukselka), rzodkiewka, cebula, czosnek, zbyt duża ilość buraków, wszelkie warzywa strączkowe (groch, fasola, fasolka szparagowa), dojrzała dynia i grzyby oraz ziemniaki smażone w tłuszczu np. frytki.
Owoce
Zalecane są jabłka, wiśnie, morele, brzoskwinie, melony, wszystkie owoce cytrusowe (zwłaszcza pomarańcze, mandarynki, grejpfruty), winogrona (bez skórek i pestek), banany, przecierane owoce jagodowe, a także, zwłaszcza do przyrządzania herbatek - owoce dzikiej róży i malin. Wszystkie podawane owoce powinny być zdrowe, dojrzałe, podawane bez skórek, a pestkowe przetarte ( suszone śliwki namoczone przy zaparciach)
Zabronione są arbuzy, agrest, borówki, poziomki, truskawki, maliny, porzeczki, czereśnie, gruszki, śliwki, figi, daktyle, migdały i ananasy. Owoce marynowane i w puszkach.
Słodycze i cukier
Dozwolone: cukier (w ilości nie przekraczającej dziennie 30-40 g), miód, przecierane dżemy i powidła, marmolady, soki i syropy owocowe, landrynki, dropsy, biszkopty, herbatniki, lekko podsuszone ciasta drożdżowe oraz biszkoptowe
o niewielkiej zawartości tłuszczu i cukru.
Zabronione są słodkie i tłuste ciasta (makowce, serniki, pierniki, torty), ciastka z kremem, czekolada i wszystkie inne słodycze zawierające zbyt dużo tłuszczu lub niedozwolone używki (kawa, alkohol) oraz słodycze zawierające pestki (ziarnka) z malin, poziomek, truskawek, porzeczek itp.
Przyprawy
Zalecane są przyprawy delikatne i łagodne w smaku: cynamon, wanilia, koperek, kminek, anyżek, pietruszka, majeranek, szafran, cytryna, kwasek cytrynowy lub mlekowy, sól.
Dozwolone w niewielkich ilościach są: liście laurowe i angielskie ziele, estragon, tymianek, szczypiorek, ocet winny, pieprz ziołowy, słodka papryka (trzy ostatnie są dozwolone tylko w chorobach wątroby), vegeta, jarzynka.
Zabronione to: ostra i półostra papryka, musztarda, pieprz naturalny, ocet spirytusowy, cebula, czosnek, gorczyca, jałowiec, chrzan, gałka muszkatołowa, gorczyca.
Używki
Zalecana jest słaba herbata i niezbyt mocne kakao. W chorobach wątroby dozwolona jest także słaba naturalna (ekstrakt) kawa prawdziwa.
Zabroniony jest jakikolwiek alkohol oraz mocna kawa, czekolada i nierozcieńczone kakao
Zagrożenia związane z dłuższym stosowaniem diety wysokobiałkowej :
Gdy stosujemy dietę wysokobiałkową przez długi czas, powoduje to uszkodzenie kłębuszka nerkowego. Nasila się wówczas białkomocz, dochodzi do uszkodzenia cewki nerkowej, co automatycznie prowadzi do stanu zapalnego nerki.
Dieta wysokobiałkowa wiąże się też z dostarczeniem organizmowi dużej ilości fosforanów, co może się przyczynić do wtórnej nadczynności przytarczyc. Spożywaniu dużej ilości białka może towarzyszyć hiperkalcynuria (nadmierne wydalanie wapnia z moczem), która sprzyja osteoporozie.
Badania wykazują, że dieta wysokobiałkowa nasila utlenianie leucyny – aminokwasu występującego w mięśniach. Tak więc stosując tę dietę, zamiast magazynować aminokwasy w postaci masy mięśniowej, zaczynamy je intensywnie spalać. Poza tym produkty bogate w białko, takie jak mięso, jaja, stanowią też źródło nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu, które spożyte w nadmiarze mogą wywoływać nadciśnienie, miażdżycę, chorobę wieńcową, zawał i udar mózgu oraz przedwczesne starzenie się.
Konsekwencje niedoboru węglowodanów w diecie wysokobiałkowej:
Ze względu na niedobór błonnika narażamy się dodatkowo na przewlekłe zaparcia i stany zapalne jelita grubego. Dieta wysokobiałkowa pozbawiona odpowiedniej ilości przyswajalnych węglowodanów negatywnie wpływa na mózg, wzmagając ketozę (nadmierne wytwarzanie ciał ketonowych prowadzące do kwasicy metabolicznej), może powodować uczucie zmęczenia i zaburzenia koncentracji oraz silnie osłabia wydolność i siłę mięśni ze względu na brak substratów do syntezy glikogenu tworzącego naturalne rezerwy mięśniowe. Ze względu na niską ilość węglowodanów i ich nierównomierne rozmieszczenie w posiłkach należy ją odradzać, bowiem nagły spadek stężenia glukozy we krwi i niedocukrzenie mózgu może mieć tragiczne konsekwencje.
W diecie tej również może dochodzić do niedoborów witamin rozpuszczalnych w wodzie: C, B1, B2, a także niektórych składników mineralnych, takich jak: magnez, cynk, miedź i selen, których najlepszymi źródłami są pełnoziarniste produkty zbożowe.
Dieta wysokoproteinowa grozi także nadmiernym spożyciem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach: A i D, co może doprowadzić do uszkodzenia wątroby. Upośledzenie pracy wątroby może skutkować kumulacją toksycznych metabolitów w organizmie związaną z upośledzeniem jej funkcji odtruwającej, gorszym trawieniem pokarmu oraz przewlekłym stanem zapalnym lub nawet niewydolnością.
Zagrożenia związane z dietą wysokobiałkową dotyczą także silnego obciążenia nerek, a w skrajnych przypadkach oraz przy indywidualnych skłonnościach prowadząc nawet do ich uszkodzenia. Z metabolizmu białka pochodzą bowiem toksyczne produkty przemiany materii, które na skutek niecałkowitego ich wydalania przez nerki gromadzą się w organizmie. Nadmierne spożycie białka prowadzi więc do nasilenia objawów mocznicy.
Upośledzenie pracy nerek na tle nadmiernego obciążenia białkiem może prowadzić do nadciśnienia, tworzenia kamieni nerkowych, obrzęków czy zwiększenia ryzyka infekcji, a w skrajnych przypadkach do niewydolności nerek i konieczności dializ. Dodatkowo dieta proteinowa może wpływać na zaburzenie równowagi kwasowo-zasadowej, co sprzyja chorobom stawów, bólom mięśni, zaburzeniom trawienia oraz zwiększonej utracie wapnia z moczem (ryzyko osteoporozy).
Dieta bogatobiałkowa powinna być stosowana do chwili uzyskania prawidłowych wyników zdrowotnych i medycznych.
W późniejszym okresie należy zastosować dietę łatwostrawną
