Przed zastosowaniem dietoterapii skonsultuj się z lekarzem!
Dieta wysokobiałkowa
stosuje się ją w wypadku konieczności dostarczenia organizmowi zwiększonej ilości białka potrzebnego bądź to do odbudowy zniszczonych wskutek choroby narządów, bądź też do uzupełnienia jego niedoboru w organizmie spowodowanego słabym wchłanianiem białek lub ich nadmiernym wydalaniem z ustroju.
Zalecenia:
- białko: 110-120 g dziennie, czyli około 1,5-1,8 g/kg należnej wagi ciała na dobę
- tłuszczu w diecie powinien zaspokajać ok 25% - 30% zapotrzebowania energetycznego organizmu i wynosić około 1g/kg na dobę zalecanej należnej wagi ciała
- węglowodany ich energetyczny udział w dostarczanych pokarmach powinien wynosić około 50% czyli 400-500g
- dieta wysokobiałkowa musi zapewnić organizmowi niezbędną ilość składników mineralnych i witamin.
Co można jeść ?
Produkty spożywcze dzieli się na trzy grupy: budulcową, energetyczną i regulacyjną.
Głównym składnikiem budulcowym są sole mineralne, zwłaszcza wapnia i fosforu, oraz białka potrzebne do odbudowy zużytych i budowy nowych komórek. Podstawową zasadą diety wysokobiałkowej jest dostarczenie organizmowi dużej ilości białka. Powinna ona wynosić około 1,5 g białka na 1 kg należnej wagi ciała, czyli około 110-120 g w ciągu doby. Modyfikacja ta polega na zwiększeniu ilości białka do 2. 0 g / g masy ciała, wynosi to około 100 do 120 g białka na dobę, w skrajnych przypadkach ( rozległych oparzeniach ) podaje się do 3 g / kg masy ciała i więcej ,co dajedo 150 g na dobę. Białko to powinno być w pełni wartościowe, a więc zawierać wszystkie niezbędne do życia aminokwasy. Dlatego, wybierając produkty przeznaczone do przyrządzania potraw dla chorych wymagających diety wysokobiałkowej szczególną uwagę zwraca się na te, w których ilość białka jest duża. Będą to więc produkty świeże, zdrowe i wysokogatunkowe.
Białka znajdujące się w pożywieniu dzieli się na białka pochodzenia zwierzęcego i białka pochodzenia roślinnego. Organizm człowieka potrzebuje obu rodzajów tych białek. Najważniejsze ich źródła to: mięso, drób, ryby, mleko i przetwory zbożowe.
Uwagi Technologiczne
Sposób przyrządzania potraw jest taki sam jak w diecie łatwo strawnej. Aby zwiększyć ilość białka w jadłospisie, można wykorzystać mleko w proszku jako dodatek do potraw np.: zaprawiania zup, sosów, do deserów mlecznych, do ciast i napojów .
Białko jaja kurzego wzbogaca również wiele potraw : budynie, pulpety, rolady mięsne, omlety.
Surówki, desery a nawet niektóre zupy i potrawy z mąki można wzbogacać za pomocą dodatku serka homogenizowanego.
Pieczywo
Zalecane jest pieczywo o dużej zawartości białka, a więc pszenne, jasne, niezbyt czerstwe (chleb lecytynowy, bułki, rogale, sucharki).
Dozwolona jest też, ale raczej tylko w chorobach wątroby, niewielka ilość (1-2 kawałki dziennie) pieczywa żytniego z niskiego przemiału oraz pieczywa półcukierniczego.
Zabronione jest pieczywo świeże, ciepłe oraz większe ilości pieczywa żytniego i razowego zwłaszcza w przewlekłych zapaleniach jelit.
Mąka i kasze
Zalecane jest przyrządzanie potraw z dodatkiem mąki pszennej lub pytlowej oraz kasz zawierających dużo białek: sago, manny, płatków owsianych oraz kiełków pszennych. W chorobach wątroby dodatkowo poleca się jeszcze kasze: jaglaną, perłową, krakowską i gryczaną.
Dozwolone jest także stosowanie drobnego makaronu, mąki ziemniaczanej i kukurydzianej, ryżu oraz mało- i średnioziarnistych kasz: pszennej, krakowskiej, jęczmiennej i perłowej.
Zabronione jest stosowanie mąki razowej i żytniej, grubych makaronów oraz, w chorobach jelit, kasz gruboziarnistych (np. jaglana, gryczana, pęczak) ze względu na skłonności do wzdęć i niestrawności po ich spożyciu.
Mleko i jego przetwory
Dozwolone jest świeże lub zsiadłe, niezbyt tłuste mleko (w chorobach wątroby nawet w dużych ilościach pod warunkiem dobrej tolerancji), kefir, jogurt, maślanka, sery białe i sery twarogowe (100 ml mleka = 15 g twarogu) oraz niektóre sery żółte (np. Gouda). W chorobach jelit mleko należy podawać w ograniczonych ilościach i raczej rozcieńczone (jako dodatek do potraw), gdyż często powoduje wzrost dolegliwości.
Zabronione jest podawanie mleka tłustego lub zbyt kwaśnego. Zabronione jest także podawanie zbyt twardych i tłustych serów dojrzewających lub topionych zwłaszcza u chorych cierpiących na zapalenie jelita grubego lub wykazujących nietolerancję na mleko i przetwory mleczne.
Jaja
Są zalecane, ponieważ są bardzo dobrym źródłem białka. Jedno jajko to około 6 g czystego białka. Najczęściej podaje się białka jako dodatek do potraw, a całe jajka jako jajecznicę na parze, omlet na parze, jajko gotowane na miękko.
O ile nie ma innych przeciwwskazań, dziennie powinno być zjadane przynajmniej 1 jajko.
Zabronione jest jednak spożywanie jajek na twardo, jaj smażonych na tłuszczu oraz jaj faszerowanych. W razie współistnienia choroby dróg żółciowych (kamica żółciowa) lub miażdżycy tętnic ogranicza się podawanie żółtek.
Tłuszcze
Dozwolone, ale w niezbyt dużych ilościach, jest świeże masło, słodka śmietanka, oleje roślinne (słonecznikowy, sojowy, arachidowy), masło roślinne (Vita, Rama) oraz oliwa z oliwek.
Zabronione jest masło nieświeże (topione, solone), kwaśna i tłusta śmietana, twarde margaryny i olej rzepakowy, smalec, słonina, boczek, ceres, oma oraz zbyt dużo oliwy przy współistnieniu zaburzeń ze strony dróg żółciowych.
Mięso
Zalecane są chude gatunki mięsa: cielęcina, wołowina, chuda wieprzowina, konina, królik, ozorki, wątróbki, drób (brojler, kura, kurczak, indyk, perliczka, gołębie), chude ryby (dorsz, korgulena, karmazyn, sandacz, leszcz, lin, karaś, szczupak, flądra, karp do 1 kg). Dzienna podaż mięsa powinna wynosić co najmniej 200 g.
Zabronione są mięsa tłuste: tłusta wieprzowina, baranina, gęś, kaczka, dziczyzna, flaki i inne podroby, tłuste marynowane lub wędzone ryby (śledź, węgorz, łosoś), sardynki i konserwy rybne.
Wędliny i konserwy
Zalecana jest chuda szynka, polędwica, kiełbasa szynkowa, dietetyczne cielęce parówki oraz cielęcina, wołowina, drób lub ryby w galarecie.
Zabronione są tłuste lub silnie wędzone wędliny oraz tłuste lub zawierające ostre przyprawy konserwy (np. salceson, pasztetówka, paprykarz).
Warzywa
Zalecane są ziemniaki, marchew, sałata zielona, młoda dynia, pietruszka, sok z czarnej rzodkwi oraz w ograniczonych już ilościach: szpinak, botwina i buraki. Warzywa podaje się po ugotowaniu i rozdrobnieniu (przeciery) lub jako soki.
W niektórych przypadkach możliwe jest podawanie w niedużej ilości surówek z warzyw (np. marchew). Dzienna podaż warzyw wynosi 300-400 g.
Dozwolone, przede wszystkim ze względów smakowych, jest podawanie w małej ilości główek szparagów, zielonego groszku, rabarbaru, porów, selera, kalarepki, młodej dyni, ogórków oraz pomidorów (ale bez pestek i skórki).
Zabronione są natomiast warzywa kapustne (kapusta, kalafior, brukselka), rzodkiewka, cebula, czosnek, zbyt duża ilość buraków, wszelkie warzywa strączkowe (groch, fasola, fasolka szparagowa), dojrzała dynia i grzyby.
Owoce
Zalecane są jabłka, wiśnie, morele, brzoskwinie, melony, wszystkie owoce cytrusowe (zwłaszcza pomarańcze, mandarynki, grejpfruty), winogrona (bez skórek i pestek), banany, przecierane owoce jagodowe, a także, zwłaszcza do przyrządzania herbatek - owoce dzikiej róży i malin. Wszystkie podawane owoce powinny być zdrowe, dojrzałe, podawane bez skórek, a pestkowe przetarte.
Zabronione są arbuzy, agrest, borówki, poziomki, truskawki, maliny, porzeczki, czereśnie, gruszki, śliwki, figi, daktyle, migdały i ananasy.
Słodycze i cukier
Dozwolone: cukier (w ilości nie przekraczającej dziennie 30-40 g), miód, przecierane dżemy i powidła, marmolady, soki i syropy owocowe, landrynki, dropsy, biszkopty, herbatniki, lekko podsuszone ciasta drożdżowe oraz biszkoptowe o niewielkiej zawartości tłuszczu i cukru.
Zabronione są słodkie i tłuste ciasta (makowce, serniki, pierniki, torty), ciastka z kremem, czekolada i wszystkie inne słodycze zawierające zbyt dużo tłuszczu lub niedozwolone używki (kawa, alkohol) oraz słodycze zawierające pestki (ziarnka) z malin, poziomek, truskawek, porzeczek itp.
Przyprawy
Zalecane są przyprawy delikatne i łagodne w smaku: cynamon, wanilia, koperek, kminek, anyżek, pietruszka, majeranek, szafran, cytryna, kwasek cytrynowy lub mlekowy, sól.
Dozwolone w niewielkich ilościach są: liście laurowe i angielskie ziele, szczypiorek, ocet winny, pieprz ziołowy, słodka papryka (trzy ostatnie są dozwolone tylko w chorobach wątroby).
Zabronione to: ostra i półostra papryka, musztarda, pieprz naturalny, ocet spirytusowy, cebula, czosnek, gorczyca, jałowiec, chrzan.
Używki
Zalecana jest słaba herbata i niezbyt mocne kakao. W chorobach wątroby dozwolona jest także słaba naturalna (ekstrakt) kawa prawdziwa.
Zabroniony jest jakikolwiek alkohol oraz mocna kawa, czekolada i nierozcieńczone kakao
Przykładowy jadłospis diety łatwo strawnej bogatobiałkowej na 2400 kcal i 120 g białka
I ŚNIADANIE :
- zupa mleczna z kaszą manną ( k. manna 20 g ) i ściętą pianą
- z białka jaja ( mleko 250 ml ),
- pieczywo pszenne ( 100 g ) z masłem ( 10 g)
- pasta z ryby wędzonej ( 40 g ) i sera twarogowego ( 50 g )
- z zielona pietruszką
- herbata z aronii.
II ŚNIADANIE:
- bułka ( 50 g ) z wędliną ( 30 g)
- sok owocowy ( 200 ml ).
OBIAD:
- barszcz z botwinką ( 400 ml ) i bułką ( 30 g )
- bitki wołowe duszone w pomidorach ( 100 g mięsa, 150 g pomidorów)
- ziemniaki z zielonym koperkiem ( 300 g ),
- sałata zielona ( 50 g ) z jogurtem ( 20 ml)
- mleczko waniliowe ( 130 ml mleka )
PODWIECZOREK :
- krem z bananów ( 100 g ) i serka homogenizowanego ( 50 g )
KOLACJA:
- budyń z kaszy krakowskiej ( 60 g ) z mięsem drobiowym( 50 g )
- i warzywami ( 150 g włoszczyzny bez kapusty),
- kefir ( 200 ml )
opracowały: Bożena Puda, Martyna Wachtarczyk – dietetyczki szpitalne
