Szpital Śląski w Cieszynie - www.szpitalslaski.pl

Rozpoczęcie leczenia hemodializą wymaga zastosowania odpowiedniej diety.

Zalecenia dietetyczne dotyczą kontroli zawartości białka, fosforu, potasu, sodu i płynów.

BIAŁKO

Podaż białka dla pacjentów hemodializowanych powinna wynosić 1,2 g białka/kg należnej m.c./d

w tym 50% - białko wysokowartościowe, o wysokiej wartości biologicznej. W praktyce w zależności od masy ciała pacjenci powinni spożyć produkty białkowe w ilości 140-280g/dobę.

Białko o wysokiej wartości biologicznej

• białko
• jaja
• drób
• ryby
• mleko i jego przetwory

Niewskazane suche nasiona strączkowe (fasola biała, soja, groch, soczewica) ze względu na dużą zawartość potasu i fosforu.

Produkty zawierające wysokiej wartości białko są zarazem bogate w fosfor.

PŁYNY – do ważnych zagadnień należy zaliczyć odpowiedni reżim płynowy. U dorosłych pacjentów dozwoloną ilość płynów do wypicia można obliczyć następująco: ilość wydalanego moczu na dobę + 500 ml na pokrycie strat płynów wydalanych z potem, przez oddychanie i wydalanych z kałem.

W przypadku, gdy pacjent nie oddaje moczu wcale lub oddaje go w niewielkich ilościach należy pamiętać, aby przyrosty ciężaru ciała pomiędzy dializami nie przekraczały 1,5 do 2 kg. Wyższe przyrosty prowadzą do przewodnienia i grożą obrzękiem płuc oraz nadciśnieniem.

Ilość wypijanych płynów może być zwiększona w przypadku upalnej pogody, wysokiej gorączki, obfitego pocenia się, wymiotów, biegunek.

Przy ustalaniu dozwolonej ilości wypijanych płynów należy pamiętać, że tzw. „sucha dieta” zawiera około 400-500 ml płynu. Jeżeli dodatkowo spożywamy owoce, zupy, kisiele, galaretki, to pod uwagę powinno się wziąć także ilość wody dostarczanej w tych produktach. Jednym z częstszych i nieprzyjemnych objawów u pacjentów dializowanych jest uczucie suchości, dokuczliwego pragnienia.

Możemy temu zapobiec, przy jednoczesnym ograniczeniu płynów, poprzez:

1. zmniejszenie ilości spożywanej soli,
2. unikanie potraw z wysoką zawartością soli, np. konserw, wędlin,
3. przyjmowanie lekarstw razem z posiłkami (jeśli nie ma przeciwwskazań), pozwoli nam to zaoszczędzić płyny do popijania leków,
4. płukanie jamy ustnej wodą – bez połykania,
5. stymulowanie produkcji śliny poprzez ssanie cukierka, żucie gumy, ssanie plasterka cytryny,
6. codzienną kontrolę ciężaru ciała po posiłku – dobra informacja o ilości wypitych płynów,
7. ssanie kostki lodu – bardziej gasi pragnienie niż picie wody (zawartość wody w kostce należy doliczyć do ogólnej ilości wypijanych płynów),
8. ograniczyć spożycie słodyczy.

SÓD

Sód to składnik soli kuchennej, znajduje się w większości produktów spożywczych. Dzienne spożycie to 5g soli kuchennej. Należy nie dosalać potraw i unikać produktów o dużęj zawartości soli.

Produkty szczególnie bogate w sód

• ryby wędzone, solone, konserwy, gotowe sałatki, marynaty;
• konserwy mięsne i pasztety;
• wędliny: kabanosy, kiełbasa krakowska, salami, mielonka, parówkowa, zwyczajna, szynka mielona;
• boczek wędzony;
• kiszka, kiełbasa pasztetowa, wątrobiana, salceson;
• sery podpuszczkowe dojrzewające: edamski, ementaler, gouda, myśliwski, rokpol pleśniowy, trapistów, tylżycki;
• sery topione, sery twarogowe owcze (bryndza, oscypek);
• produkty piekarnicze: bagietka francuska, bułka tarta;
• produkty zbożowe: płatki kukurydziane;
• oliwki zielone marynowane;
• chipsy bekonowe, paprykowe, cebulowe i inne;
• keczup.

Produkty o dużej zawartości soli

• pieczywo: od 0,32 g/100 g do 1,78 g/100 g (bagietki francuskie);
• przekąski śniadaniowe: 1,6–3 g/100 g (płatki żytnie, płatki pszenne, płatki kukurydziane zwykłe i smakowe);
• gotowe soki warzywne – do ok. 0,8 g/100 g soli (np. szklanka soku pomidorowego – ok. 0,66 g soli);
• ser: ok. 1 g soli w 100 g (sery typu fromage i serki ziarniste); od ok. 1,5 g/100 g do ponad 4,7 g/100 g (sery podpuszczkowe dojrzewające, tzw. żółte, i topione);
• wędliny: od ok. 1,2 g/100 g (pasta kanapkowa z kurczaka) do prawie 4 g/100 g (polędwica luksusowa);
• warzywa w puszkach: 0,73 g sodu (kubek kukurydzy z puszki); 6 g/100 g sodu (oliwki zielone marynowane);
• gotowe sosy: 1 g sodu (1 filiżanka gotowego sosu pomidorowego);
• ryby wędzone – ponad 3 g/100 g produktu.

POTAS

Pacjenci powinni ograniczyć spożycie potasu do 2g/dobę

Produkty szczególnie bogate w potas

• mleko sproszkowane zagęszczone;
• wyroby cukiernicze: kakao, czekolada, chałwa, orzechy, rodzynki, makowiec;
• suche nasiona roślin strączkowych;
• mięso i jego przetwory;
• ryby;
• produkty zbożowe: kasza gryczana, jęczmienna, otręby pszenne, płatki kukurydziane, płatki owsiane, pszenne, pieczywo żytnie, pieczywo chrupkie, chleb pumpernikiel;
• owoce: agrest, banany, brzoskwinie, morele, porzeczka czerwona, porzeczka czarna, winogrona, ananasy, suszone owoce, soki i koncentraty owocowe;
• warzywa: ziemniaki, surowe buraki, pietruszka, brukiew, bakłażany, cukinie, czosnek, koperek zielony, pomidory, szpinak, botwinka (boćwina), chrzan, groszek zielony, bób, kalarepa, grzyby, keczup, koncentrat pomidorowy.

Najprostszym sposobem na obniżenie zawartości potasu i sodu (ale także niestety i wapnia) w produktach spożywczych jest podwójne gotowanie bez dodatku soli. Gotowanie jarzyn w bardzo istotny sposób może obniżyć w nich zawartość potasu!

Każdy chory ma swoje ulubione jarzyny i pomimo tego, że są one bogate w potas – wcale nie musi rezygnować z ich jedzenia.

Poniżej podano prosty sposób na obniżenie zawartości potasu w jarzynach:

1. jarzyny należy drobno posiekać;
2. zalać rozdrobnione jarzyny gorącą wodą w proporcji 10 części wody na 1 część jarzyn;
3. wymoczyć jarzyny przez 30 minut;
4. odlać wodę, w której moczyły się jarzyny, następnie wypłukać je pod bieżącą wodą;
5. czynność płukania powtórzyć kilkakrotnie;
6. zalać jarzyny wodą i gotować przez 3-6 minut;
7. odlać wodę i ponownie zagotować.

Po tej trochę kłopotliwej obróbce jarzyn w kuchni straty potasu są następujące: z buraków i fasoli szparagowej blisko 30%, z ziemniaków 40%, z bobu, groszku, kalarepy, kapusty blisko 50%, z kalafiora, marchwi i szpinaku prawie 60% (!) Niestety, wadą tej metody jest pozbawianie jarzyn wita-min. Musimy je uzupełniać stosując np. multiwitaminę. W trakcie gotowania dochodzi również do strat innych składników mineralnych zawartych w podstawowych produktach spożywczych, takich jak mięso, kasze czy makaron.

Gotowanie pozbawia ryż blisko 35%, kaszę – od 30 do 35%, a makaron – około 30% składników mineralnych. Gotowanie mięsa w jednym kawałku pozbawia go ok. 50% potasu, sodu i fosforu oraz około 25% wapnia. Warto o tym pamiętać, przygotowując posiłki z produktów, w których zawartość poszczególnych składników mineralnych jest wysoka i gdyby nie gotowanie – nie powinny one wchodzić w większych ilościach w skład diety dializowanych.

FOSFOR

Dieta pacjenta dializowanego powinna zawierać ok. 1000 mg fosforu/dobę. W rzeczywistości trudno jest jeszcze bardziej obniżyć jego ilość bez wpływu na jakość diety. Podroby, sery żółte jak i inne produkty o dużej zawartości fosforu powinny być ograniczone. W przypadku podwyższonego stężenia fosforu we krwi nie możemy zastosować diety bezfosforanowej, gdyż taka nie istnieje. Każdy produkt spożywczy, w większych lub mniejszych ilościach, zawiera fosfor. Usunięcie nadmiaru fosforu za pomocą dializy jest trudne i nie zawsze skuteczne. Jedynie właściwa dieta oraz odpowiednie leki mogą ustrzec przed powikłaniami. Na ogół chorzy przyjmują dodatkowo leki wiążące fosfor w przewodzie pokarmowym w trakcie posiłków.

Produkty szczególnie bogate w fosfor

• podroby: wątroba, móżdżek, nerki;
• pieczywo i produkty zbożowe: kasza gryczana prażona, jęczmienna, makarony, otręby pszenne, zarodki pszenne;
• sery dojrzewające podpuszczkowe: brie, cheddar, edamski, ementaler, gouda, myśliwski, trapistów, tylżycki, camembert;
• sery twarogowe owcze: bryndza;
• suche nasiona roślin strączkowych: fasola biała, kolorowa, groch, soja;
• ryby: świeże, solone, wędzone, konserwy rybne;
• sery topione: edamski, ementaler;
• mleko pełne sproszkowane;
• indyk, kaczka, pasztety drobiowe;
• wędliny: kabanos, szynka mielona;
• żółtka jaj;
• grzyby.

Zawartość potasu w przykładowych produktach spożywczych
produkt	potas (mg/100 g)
kakao 16%, proszek	1927
morele suszone	1666
fasola biała, nasiona suche	1188
koncentrat pomidorowy 30%	1072
dynia, pestki	810
orzechy arachidowe	720
natka pietruszki	695
czekolada mleczna	607
czekolada gorzka	581
orzechy włoskie	474
kasza gryczana	443
ziemniaki	443
brokuły	385
mięso z piersi kurczaka	385
wołowina, pieczeń	375
polędwica sopocka	374
dorsz świeży	356
burak	348
wieprzowina, schab	343
banan	395
keczup	335
seler	320
pomidor	282
chleb żytni razowy	279
makrela wędzona	275
morele	275
kapusta biała	228
jogurt truskawkowy 1,5% tł.	179
mleko 2% tł.	141
jabłko	134
jaja kurze całe	133
ogórek	125
kajzerki	116
ser twarogowy półtłusty	113
mąka pszenna typ 500	110
ser brie pełnotłusty	100
ser gouda tłusty	83

 

Zawartość sodu i soli w przykładowych produktach spożywczych
produkt	sód (mg/100 g)	sól (g/100 g)
łosoś wędzony	1470	3,68
kabanosy	1327	3,32
salami popularne	1307	3,27
płatki kukurydziane	1167	2,92
ser typu „feta”	1100	2,75
paluszki słone	1093	2,73
szynka wiejska	1026	2,57
ser camembert pełnotłusty	966	2,42
chipsy paprykowe	859	2,15
ser topiony edamski	841	2,10
ogórek kwaszony	703	1,76
ser edamski tłusty	618	1,55
tuńczyk w oleju	515	1,29
kajzerki	463	1,16
chleb żytni razowy	457	1,14
serek twarogowy ziarnisty	380	0,95
sardynka w pomidorach	350	0,88
sok wielowarzywny	312	0,78
herbatniki	297	0,74
kapusta kwaszona	260	0,65
sok pomidorowy	193	0,48
pierniki alpejskie	174	0,44
margaryna miękka 50% tł.	79	0,20
wieprzowina, szynka surowa	62	0,16
łosoś świeży	51	0,13
jogurt truskawkowy 1,5% tł.	47	0,12
mleko 2% tł.	44	0,11
ser twarogowy półtłusty	44	0,11
kapusta biała	19	0,05
ogórek	11	0,03
masło ekstra	9	0,02
pomidor	8	0,02
brokuły	7	0,02
płatki owsiane	5	0,01
orzechy włoskie	4	0,01
pomarańcza	3	0,01
mąka pszenna typ 500	2	0,01
jabłko	2	0,01
sok jabłkowy	2	0,01

Opracowała: Alicja Grochowiecka

Źródło:

Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005.

Pielęgniarstwo Nefrologiczne - Red.naukowa mgr piel. B.Białobrzeska, prof.dr hab.med. Alicja Dębska – Ślizień, wyd wyd 2013r.

Leczenie nerkozastępcze w praktyce pielęgniarskiej – pod red.Bolesława Rutkowskiego, wyd2009r

Żywienie chorych z niewydolnością nerek – pod red. J.A. Pietrzyka, wyd.VI 2010r.